تعزیه، یک سوگواره ی نمایشی (معرفی کتاب)

عنوان: تعزیه در ایران
نویسنده: صادق همایونی
ناشر: شیراز – انتشارات نوید شیراز
چاپ دوم 1380
شمارگان: 3000 جلد
تعداد صفحات: 1020 صفحه
سوگ و سوگواره در ایران سابقه ی فراوانی دارد؛ معروف ترین سوگ ایرانیان، «سوگ سیاوش» بود. رد این سوگ در تواریخ کهن به خوبی دیده می شود. برای نمونه ، «تاریخ بخارا» از مراسم و آداب این سوگواره در «بخارا» سخن می گوید. در واقع شاید بتواند تعزیه و شبیه خوانی را دنباله و ادامه ی این سوگ کهن ایرانیان دانست. کتاب «تعزیه در ایران»، پس از نقل قسمتی از «تاریخ طبری» درباره ی شهادت «امام حسین»، خاطره ای از نویسنده - «صادق همایونی» - و پیشگفتار مولف در 6 بخش اصلی و شمار بسیاری زیر بخش های فرعی به بررسی تعزیه و پیشینه ی آن در ایران می پردازد؛ که عناوین بخش های اصلی کتاب به ترتیب عبارتند از:
بخش اول – تعزیه و تاریخ
بخش دوم – سخنانی چند پیرامون تعزیه
بخش سوم – بررسی تعزیه ها
بخش چهارم – تعزیه ها و ترتیب و وسایل آنها
بخش پنجم – چند تعزیه
بخش ششم – تعزیه قاسم
و پس از این 6 بخش اصلی، فهرست ها و پیوست های کتاب آمده است.
بخش اول، با بررسی منابع و نوشته های کهن به سابقه ی نمایش ، به ویژه سوگواره ها در ایران باستان می پردازد که از میان این نوشته های کهن می توان به «تاریخ بخارا» نوشته ی «نرشخی» و «تاریخ هرودوت» نام برد. سپس در همین بخش است که نویسنده ریشه های اولیه ی تعزیه در «ایران» از دوره دیلمیان به بعد را دنبال می کند. و همچنین به تحول و سیر تکامل تعزیه می پردازد. و نگاهی هم دارد به تاریخچه ی نمایش های مذهبی در «اروپا». و پس از آن نظر فقها راجع به تعزیه را بیان کرده و به معرفی تکیه دولت پرداخته و تعزیه را در کشورهای همسایه ی کشورمان دنبال می کند. در بخش دوم، نویسنده به بررسی عناصر تشکیل دهنده تعزیه اقدام می کند و ویژگی های تعزیه های «ایرانی» را یک به یک بر می شمارد. پس از آن در بخش سوم، نگاهی دارد به دیدگاه بیگانگان به تعزیه ی «ایرانی» و سیر مرثیه سرایی و نوحه خوانی در ایران و افزون بر این به تعزیه های مضحک هم نیم نگاهی افکنده، و مهم تر از همه فرهنگ لغات و اصطلاحات تعزیه و نام آهنگ ها و نواهای مستتر در متن نسخه های تعزیه است.
در بخش چهارم، نگارنده تعداد و اسامی تعزیه ها را بیان می کند و به وسایل اجرای آن و نسخه ها و طریقه ی خواندن تعزیه می پردازد ، و علاوه بر این محل های تعزیه خوانی مشهور و تعزیه خوانان نامی «شیراز» را نام می برد.
بخش پنجم، متن 12 تعزیه را به طور کامل آورده، که این 12 متن تعزیه به ترتیب عبارتند از:
تعزیه عباس امام
تعزیه امام رضا
تعزیه حضرت معصومه
تعزیه قانیا (شاه فرنگ)
تعزیه علی اکبر
تعزیه امام حسن
تعزیه حر
تعزیه یاقوت و زمرد
تعزیه به چاه انداختن یوسف
تعزیه بیماری حسنین (حسن و حسین)
تعزیه فضل و فتاح
تعزیه شبیخون شب عاشورا
در بخش ششم، نویسنده پس از نقل کامل «تعزیه قاسم» به تحلیل و بررسی این تعزیه و اهمیت آن پرداخته است.
در آخر باید بگویم اگر به دنبال دانستن مطالبی پیرامون تعزیه و پیشینه نمایش در ایران هستید، این متن می تواند به عنوان یکی از مراجع شما مورد توجه قرار گیرد.
اردشیر کاویانی نسب

ترجمه‌اي ديگر از «مروژك» (معرفي كتاب)

عنوان: واتسلاو
نويسنده: اسلاومير مروژك
مترجم: داود دانشور
با مقاله‌اي از: منصور براهيمي در باب «مروژك» و تاتر معاصر لهستان
ناشر: نشر بيدگل
چاپ اول: تهران 1388
شمارگان: 1100 نسخه
بر روي جلد بعد از نام نويسنده يا همان نمايشنامه‌نويس، و سپس نامِ مترجم به اين عنوان برمي‌خوريم (كلاسيك مدرن 2)؛ سپس در مقدمه يا پيش‌گفتاري كه دبير مجموعه بر ترجمه‌ي اين نمايش‌نامه نوشته است، مي‌خوانيم:
«مجموعه‌ نمايشنامه‌هاي بيدگل، مجموعه‌اي منحصر به فرد از نمايشنامه‌هايي است كه يا تا به حال به فارسي ترجمه نشده‌اند، و يا ترجمه‌ي مجددي از نمايش‌نامه‌هايي خواهد بود كه از هر جهت لزوم ترجمه‌ي دوباره‌ي آن‌ها حس مي‌گردد. اين مجموعه تا حد امكان مي‌كوشد تاكيد خود را به جاي ادبيت متن نمايشي، بر ويژگي اجرايي آن بگذارد، و بدين ترتيب به نيازهاي اجرايي متون نمايشي پاسخ گويد.»
خُب چنان چه از اين يادداشت برمي‌آيد بايد منتظر كارهاي بعدي از اين دست باشيم، و اميدوارم با اين وضعيتِ نشر و موقعيت اقتصادي اين مهم ادامه يابد. به هر روي اگر خواهان – ترجمه‌اي البته نه از روي اصل متن كه به زبان لهستاني است؛ بلكه – از روي ترجمه‌ي انگليسي آن هستيد؛ شك نكنيد كه خواندن نمايش‌نامه‌اي آن هم از «مروژك» وقت و زمان شما را بي خود به هدر نخواهد داد، به اضافه‌ي اين كه در پايان از يك متنِ به نسبت تحقيقي نيز برخوردار خواهيد شد؛ درباره‌ي «مروژك» و تاتر «لهستان»؛ كه حتماً خالي از فايده نيست. البته كتاب با اين متن كاملاً پايان نمي‌يابد و شما با چند عكس از اجراي همين نمايش و در «ايران» روبرو خواهيد شد، كه كارگرداني آن را نيز مترجم «داود دانشور» و «سعيد كشن فلاح» به عهده داشته‌اند.

اسفنديار درب كوشكي